ŞOREŞGER CELADET ALÎ BEDIRXAN


MÎRZA RONÎ

Celadet Alî Bedirxan; kurê Emîn Alî Bedirxan, neviyê Mîr Bedirxanê Botan. Celadet biçeka xwe a şûna gûlleya hibir têde şoreşek çandî pêk aniye. Bi pênûsa xweyî dixerîbiyê de hîmê zimanê kurdî nûvejen kir û şoreşek jibo zimanê kurdî da destpêkirin.

Şoreş û şoreşgerî ne karek hêsane, herkes hêsanî nikarê bi bêjê ez şoreşgerim û şoreşê pêkbînê. Kesayetên mîna Celadet di doza xweyî kurdewar de hertim xwedî biryar û bîrdozîbû. Di emrê xweyî tekoşer de Celadet hertim bi doza xwere dilsozbûye. Berî tekoşîna xweyî Şamê, şoreşgeriya xwe bi çeka gûlleyî dimeşand. Lê piştî tekçûna serhildana Agiriyê êdî Celadet çeka xwe digûhere û dirajê çeka hibrî. Celadet jibo zimanê kurdî li heremên serhat û bajarên kurdan gelek geriyaye, gelek kesanre daye û standiye, axiviye. Her dengê ku celadet ji devê kurda dibihîst ji xwere dikir riya şoreşa çandî. Piştî Celadet hîmê zimanê kurdî fêm dike êdî hedî, hedî liser alfabeya zimanê kurdî dixebitê. Ligor dengê ku ji kirika mirovê kurd derdikevê dikevê nava hewldanade da ku alfabeyek rast jibo nivîsandina zimanê kurdî birêsê. Bizimanzaniya xwe Celadet Alî Bedirxan bihestên netewperweriyê dest bişoreşek nû dike û dest tavêjê çeka zimanê kurdî. Dinav parçebûna axa kurdistanêde tevlîheviya zimanê kurdî dibînê û li Şamê destbi xebatan dike. Jibine mala Bedirxaniya em bigirin heta şoreşgeriya Celadet hertim dilê wa jibo kurd û kurdistanê jeniye. Lê dilê Celadet gelekî jibo zimanê kurdî êşiyaye û dermanê zimanê kurdî geriyaye. Bi metoda alfaba latînî Celadet alfebeya zimanê kurdî jinûvê rista alfabê derdixê û sih û yek tîpên alfaba latînî jibo karanîna zimanê kurdî pêk tînê. Ku em bibêjin beriya xebata Celadet giranî alfaba erebî û kirîlî zimanê kurdî dihat nivîsandin, lê bi metoda celadet liser alfaba latînî danî û ligor deng û kirika ku ji dengê mirovê kurd derdikevê alfaba latînî yek û yek lê tê. Ango ev tîpên ku ez niha pê kîte û hevokan dinivîsim saya serê şoreja Celadet û keda wî ye.

Dema celadet kedek giranbûha ji bo alfaba kurdî dimeşînê êdî xebata xwe berbi derxistina kovara dîrokî, kovara ‘‘Hawar’’ê de dibê. Mirov dikarê bibêjê tenê biserê xwe û pênûsa xwe li Şamê dest biderxistina kovara Hawarê dike. Kovar jibo wî rêxistinek civakî bû. Jibona wê çendê 15 Gûlana 1932’an de hêjmara kovara Hawarê bi kedek xizanî û serbilindî derdixe. Dema mirov vê şoreşgeriya celadet a jibo kurd û kurdî dinêre; stratejiya şoreşek netewî bi çeka ziman têde heye. Di hêjmara yekemîn a Hawarê de wiha aniye ziman ev fikra xwe ya stratejîk. ‘‘Hawar dengê zanînê ye. Zanîn xwe nasîn e, xwenasîn ji me re riya felat û xweşiyê vedike…’’ Herwiha dîsa bigotina xwe ‘‘gelê bindest, xwe bi du çekan ji serdestên xwe azad dike. Yek ziman û yek jî ol. Lê heke ola bindest û serdest yek be wê demê yek çek dimîne di destê bindest de. Ew jî ziman e.”di van hevokên ku Celadet anî zimande mirov dibînê ku Celadet şoreşa dilê xwe û riya azadiya netewa kurd; bi çeka zimanê kurdî û zanînê didê bilind kirin. Kovara Hewarê jibo meqseda xwe a stratejîk bi rêxistinî diweşînê. Wî demî bi riya Hewarê gelek nivîskar û rewşenbîrên kurd dibin banê Hawarê de kom dike. Cegerxwîn bi çeka xweyî helbaestî, Osman Sebrî çeka xweyî wejeyî cihê xwe dinava şoreşa Hawar û Celadet de digirin. Herwiha Celadet bixwe jî, bi gelek nava jibo hêjmarên kovarê nivîs nivîsandine.

Bi saya şoreşgeriya Celadet î zimanê kurdî îro em rehetî dikarin bi zimanê xwe bi nivîsin û bixwînin. Gelo heke Celadet ew karê dîrokî pêk ne aniya wê me bi kîjan alfabê zimanê xwe bi nivîsta. Dema mirov kûr liser xebata Celadet dayî meşandin binêrê mirov hingî şoreşgeriya Celadet baştir fêm dike.

Lê tiştek ne xweş heye hertim qedrê şoreşgeran dereng tên naskirin. Kesên wek Celadet Alî Bedirxan bi keda destê xwe û hêviya serfiraziya gelê xwe tekoşîn liser milê xwe û çend hevalên xwe meşandiye. Gelek caran heqê çapkirina kovarê destne xistiye. Lê dîsan jî jibo doza zimanê xwe bi xîzanî jî be, ewî şoreşa dilê xwe pêşde biriye. Lê mixabin feleka xayîn ew bê deng digirt û dema dinava erdê pembû de, jibo avdaniya pembûyê xwe jenetorê jibo av kişandinê datînê ser devê bîrê û dema diceribênê ax dibin lingê wîde dihezê, dişemitê û dikevê bîra qederêde giran birîndar dibe. Bîra qederê şoreşger Celadet Alî Bedirxan nasnakê û ewî tevlî refê nemiran dike û Celadet li Şamê 15 Tîrmeha 1951’an de, diçe ser dilovaniya xwe. Ligoristana şêx Xalidê Neqşîbendî, li kêleka bapîrê wî Mîr Bedirxan hatiye veşartin. Liser qebra wî wiha nivîsiye hevalê wî Qedrîcan ‘‘Mîrê kurd, lawê kurdistan. Neviyê Bedirxan Celadet. Fedekar xwediyê immet, cendekê wî ku divirde binax bû, giyanê wî bilindî asîmanbû. Ne miriye zindiye navê wî ebediye.’’


13.07.2010