EWREXE XWEŞ EWREXE HAWARE MÎRO HAWARE…



MÎRZA RONÎ

Li nav axa mezopotmaya’yê de gelek bajarên dîrokî hatine avkirin, li nav va bajarên kevnarede yê herî kevnare bajarê Cizîra Botan’e. Ev bajarê dewlimend li nav vê axa mezopotamya’yê de, ji mirovahîyêre gelek dewlimendî ava kirinê. Li ser cizîrê reya bazirganîya her tiştî derbas dibu ango evî babjarî û çemê xweyi Dîcleyê şahidîya, qewmên mirovayî kevin kirîye. Gelik civak li ser vê axê jîna xwe borandine.

Ev bajarê ku em ser dinivîsin dîroka wî berî mîladîye çarhezar salîyê de tê dîtin, wî demî imperetorîya Guttî hikûm dikir. Ji wî demî hêya îro gelek qewm li ser vê axa cih girtine. Lê belê yekû xwedî vî bajarî Kurdin, (kardu, med) îrojî yê ku li vî bajarîde dijîn sedî not û neh Kurdin. Ev jî rastîya dîrokê pişt rast dikê ku xwedî vî bajarî û vê axa mezopotamya’ye Kurdin.

Rastîya vî bajarê Botanê yê ku danî berme giranî malbata bedirxanîya’ye ev malbata xwedî vê axê, dîroka cizîre li ser navê xwe dane nasîn, piştî mîrîtîya Cizîrê, Bedîrxan beg ji dest bavê xwe girtî dîrok gihiştibu sala 1821 an. Dema vê dîrokê pede Bedîrxan beg ev bajar pir pêş xist. Pêşxistina gelê kurdî li ser vê axê dijîyan, xist nav bandora xwe de. Ew mîrîtîya li ser Cizîra Botan dikir, tenê ne Cizîr hêta bajarê wanê û colemerg jî dixist nav rastîya dîrokê de. Çend bajarên kurdan li bajarê Cizîre ve giredan û li ser navê kurdan xebat pêş dixistin. Bedirxan beg, peşberî osmanîya derket û leşker nedida osmanîya Cizîr û derdorên wê xist herema özek. Dema gelên vê heremê dîtin ku Bedirxan beg gor osmanîya deyîn(vergi) kêmtir distand gelen derdoran jî Bedîrxan Beg hêskirin û xwe Bedîrxan beg ve girêdan. Dema Bedirxan beg Mîrîtî gor dadmedî pêşve bir gelek êleqe dît. Bedirxan beg pêş ber feodalîyê jî bu, ji ber vê çendê nel çavê êşîrtî çavên neteweyî li gel dinêrî û pêş dixist. Ewî hertim alîkarî dida miroven feqîr û xîzan hertim li ber derîye kesra wî kêm nedibun.

Piştî bu 1843’ê Bedirxan beg dest destxistina heremên fila kir û sala 1846’an jî ço ser bi qewmê Nastûrîya de ço, ev yek bu sedema nerazîbuna Paris û Londra yê. Evan têhdayî li osmanîya kir û peşber Bedirxan beg de, dest nerazîbunê kirin. Osmanî jî pêşber vê yekê ser bedirxan begde girtin û ew xistin Kelha Ewrexê de û dorawî dorpeç kirin û Bedirxan beg hat girtin(1847). Dema Mîr Bedirxan hat girtin ew sûrgunî Şam’ê kirin û demik dirêj li wir jiya û ço ser dilovanîya xwe(1867).

Dema Mîr Bedirxan beg li kelha Ewrexê (girêdayî Sêrtê’ye) de hatî girtin dîsa ev gelê kurd dimînê bê şivan û bê xwedî. Piştî girtina wî ew gel melul û bi dilê kûl dibê, Ji ber girtina wî gel wî bi sitran na tînin ziman û tevêjin ser Bedirxan beg û kelha wî. Minjî ez sitrana ji Bedirxan beg re hatî gotin mego em binivîsin, da ku hertim pêşber neheqîyan em bêjin, da ku neheqîya li me têkirin nêjibîrkirin.



Ez xelefim xelefim, haware mîro haware

Xweyê şûrê sêdefim, ezdîşê mîrê botame.

Ez xelefê kinikim haware mîro haware

Xweyê şûrê sedefim, haware ezdîşê begê botame.

Ewrexe xweş ewrexe haware mîro haware.

Ezdîşê begê botame.

Ewrexe berê zere, haware mîro haware

Ewrexe berê zere, erdîşê mîrê bortame.

Topa mezin hat sere, haware mîro haware

Topa mezin hat sere, haware mîro haware.